Eskidiysen Çık Hayatımdan: Unutulan Ürünlerin Sessiz Çığlığı !!!

Yenilik, pazar talepleri ve ürün yaşam döngüsünün karmaşık etkileşimi ,”unutma” kavramına olan ilgiyi giderek artırmıştır. Küresel pazar, teknolojik gelişmeler ve değişen tüketici tercihleri doğrultusunda eşi benzeri görülmemiş bir hızla ilerlerken bir zamanlar vazgeçilmez görünen ürünler, çoğu zaman işlevsel ömürlerini tamamlamadan hızlıca yerini yenilerine bırakmaktadırlar. Unutmanın (obsolescence) çok yönlü doğasını ve sonuçlarını, tasarımcılar, üreticiler ve tüketiciler açısından sunduğu fırsatlar ve zorluklar ekseninde karmaşık bir olgudur.

Eskiden, unutma daha çok ürünlerin aşınması, yıpranması ya da üstün teknolojilerin ortay çıkışı ile ilişkiliydi. Ancak günümüzde tüketici merkezli bir çağda, hızlı teknolojik gelişmeler ve “yeni” cazibesiyle yönlendirilen unutma, daha incelikli bir boyut kazanmıştır. Teknolojik ilerlemeler unutmaya büyük katkıda bulunsa da değişen tüketici tercihleri ve işletmeler tarafından "planlı unutma" gibi pazar stratejilerini uygulamaları ve daha geniş sosyal-kültürel değişimler, bir ürünün unutulmaya giden yolculuğunda eşit derecede önemli roller oynamaktadır.

Tasarımcılar ve üretimciler için unutmayı anlamak ve öngörmek, yalnızca ticari açıdan değil, aynı zamanda artan çevresel ve etik kaygılar ışığında da önem kazanmıştır. Çöplükler atılan ürünlerle dolarken ve gezegen sürdürülemez tüketim sonuçlarıyla mücadele ederken, unutma kavramı artık yalnızca toplantı odalarında veya tasarım stüdyolarında değil, kamu bilincinde de yer edinmiştir. Sürdürülebilir tasarım, ürün ömrü ve tüketime dayalı toplumun etik boyutlarına daire soruları gündeme taşıyarak geniş bir toplumsal farkındalık yaratmıştır. Unutma ,bir  ürünün tasarımsal kararlar , dış teknolojik gelişmeler veya toplumsal normlar ve tercihlerdeki değişimlerden dolayı kullanışlığını ve çekiciliğini yitirildiği aşamayı ifade eder. Alzaydi’nin (2024) yapmış olduğu kapsamlı nitel ve nicel araştırma bulgularına göre tüketici nezdinde, ürün unutma konusunda aşağıdaki bulguları ortaya koymaktadır:

• Katılımcıların%73’ü, satın aldıkları birçok ürünün on yıl öncesine göre daha hızlı eskidiğini belirtmişlerdir.

• Özellikle akıllı telefonlar ve dizüstü bilgisayarlar, ömürlerinin kısaldığı en sık belirtilen elektronik ürünler olmuştur.

• Ortalama olarak, tüketiciler; elektronik cihazların 4-5 yıl, ev eşyalarının 8-10 yıl, giyim eşyalarının 3-5 yıl dayanmasını beklemektedirler.

• Katılımcıların, %64’ü bu ömür beklentilerinin çoğu zaman karşılanmadığını belirterek memnuniyetsizliklerini ifade etmişlerdir.

• Katılımcıların %88’i bir ürün satın alırken dayanıklılığı bir faktör olarak gördüklerini belirtmişlerdir.

• Katılımcıların %52’si, daha uzun ömür garantisi olan ürünler görmek için daha yüksek bir bedel ödemeye istekli olduklarını belirtmiştir.

• Tüketiciler, planlı unutma uyguladığı düşünülen markalara karşı artan bir güvensizlik ve sürdürülebilir markaları destekleme eğilimi görülmüştür.

Unutma genellikle doğuştan gelen bir olumsuzluk olarak algılansa da yeniliği yönlendirmedeki rolü göz ardı edilemez. Ürünler eskidikçe, yeni ve genellikle daha verimli, kullanıcı dostu alternatiflerin ortaya çıkmasına zemin hazırlar. Daktilodan bilgisayarlar kadar olan ürünlerin tarihsel gelişimi, unutmanın teknolojik ilerlemeyi teşvik eden evrimsel sürecini örneklemektedir. Bu evrimin bir de karanlık bir yönü vardır. Ekonomik kazanç peşinde koşan işletmeler tarafından planlı uygulanan “planlı eskitme” stratejisi kısa vade de karlı olabilmektedir ancak çevresel sürdürülebilirlik ve tüketici haklarıyla ilgili ciddi etik ikilemleri gündeme getirmektedir.

Buradan hareketle, unutma, ürün tasarımı açışından yalnızca bir son nokta değil, aynı zaman da hem zorluklar hem de fırsatlar sunan dinamik bir süreçtir. Bu evrimi yönlendirmek, tasarımcılar, üreticiler, tüketiciler ve politika yapıcılar arasında iş birliği gerektirecek, böylece ürün inovasyonu sürdürebilirlikle uyumlu bir şekilde bir araya getirilebilecektir.