Pareto!!! Totem mi? Bilim mi?

Pareto ilkesi: %80 sonuç, %20 neden… Aramızda bu oranı duymayan kaldı mı ? Kalite kontrolünden satışa, e-ticaretten kişisel gelişime kadar her alanda karşımıza çıkar. İlk başta kulağa etkileyici geliyor: az çabayla büyük etki. Kim istemez ki!. Sonra bir bakıyorsun, bu oran pazarlama seminerlerinde alkışla, TikTok’ta ise filtreyle sunuluyor oluyor. Bence ortada gözden kaçan bir durum var: Bu oran, çoğu zaman bağlamından koparılmış ve ezbere dönüşmüş ve artık mitleşmiş durumda.

Artık oran değil, bir inanış biçimi. Tayt giyse avenger evreni kahramanı olur, o kadar yani. İşin daha da ilginç tarafı ise, Pareto ilkesi doğduğunda böyle değildi. Vilfredo Pareto’nun (1896) gözlemi, İtalya’daki servet dağılımı üzerine olan çalışmasıydı Pareto’nun matematiksel modelinin 80/20 kuralıyla bağlantısı, Joseph M. Juraririm gözlemleri ve bu gözlemlerine ilişkin yazılarının sonucunda gerçekleşti. Joseph Juran, 80/20 kuralını geliştirerek bu kurala Pareto yasası (prensibi) ismini vermiştir. Bugün ise bu oran, “müşterilerinin %20’si seni zengin eder”, “günün %20’sini çalış, kalan %80’inde rahat et” gibi aforizmalarla, sosyal medyada motodrama malzemesi olmuş durumda. Evet, sosyal medya algoritması bunu çok seviyor. Bir video 14-45 saniyede Paretoyu anlatıyor; izleyenin %80’lik dikkatini %20’lik ezberle tüketiyor. AIDA modeli mübarek. Oysa gerçek hayat böyle işlemiyor. Bir sistemde %1’lik bir hata tüm süreci çökertebiliyor. Düşük frekanslı ama yüksek etkili nedenler mesela; bir valf arızası, bir güvenlik açığı görünürde önemsiz gibi gelebilir ama yarattığı sonuçları felaket ile bitebiliyor.

Pareto diyagramları ise genellikle frekans bazlı çalıştığı için bu tür nedenleri arka plana itiyor ve “önemsiz görünenin, hayati olan” olması ihtimalini de tamamen göz ardı olmasına sebep oluyor.

Bugün yine birisi “%20’sini yap, %80’i gelir” dedi. Bir başkası “Pareto ne demiş” diye not düştü. Belki de doğru söylemişlerdi. Ama ben hâlâ o %1’lik bir ayrıntı ve %100’lük bir çöküşü düşünüyorum. Her yerde ama her yerde 20/80… ya da her neyse adı işte, 80/20. Japon yapıştırıcısı gibi yapıştı. Yılışık bir ilke.!!!

Pareto, totem misin? Yoksa bilim mi? Nesin yahu ?

Elbette Pareto, darboğazları tespit etmek için kullanıldığında işe yarayabilir ama sorun bence; onu ‘ya hep ya hiç’ mantığıyla fetişleştirmekten geldiğidir. Yapılması gereken şey aslında çok basit. Sorgulamak !!!"

(Not: Marvel filmlerindeki süper kahramanlar gibi her şeye çözüm olarak sunulmasına atıf!)

Faydalanılan Kaynaklar :

Craft, Ralph and Charles Leake. (2002) “The Pareto principle in organizationel decision making” Management Decision 40 (8): 729-733.

Peters, Laura. (2002). “What is happining to the 80/20 rule?” Semiconductor International, 25 (12): 17.